مهاجرت، نابرابری و پیامدهای آن

دکتر فرهنگ ارشاد، صدف مینا

چکیده

مهاجرت به معنای کلّی آن فرآیندی است که در دهه‌های اخیر و به‌ویژه‌ی از دهه‌ی 1340 به این سوی، در بین دانش‌پژوهان ایرانی اهمیّت فزاینده‌ای یافته است. مانند بسیاری از موضوعات مهمّ اجتماعی، مهاجرت نیز دارای ابعاد خاصّ اجتماعی، جمعیّتی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و غیره است. بر همین پایه، باید عوامل مؤثّر بر مهاجرت و پیامدهای آن را نیز در این حوزه‌ها بررسی کرد. بنا بر این مطالعه‌ی نسبتاً جامع، مهاجرت مستلزم کوششی میان‌رشته‌ای است. هدفی که در این مقاله‌ی جامعه‌شناختی دنبال می‌شود بررسی رابطه‌ی متقابل نظری مهاجرت و نابرابری است. هم‌چنین در این اثر با استفاده از داده‌های آماری حاصل از سرشماری‌های ادواری ایران، به تحلیل این رابطه می‌پردازیم. از این رو، روش این تحقیق مطالعه‌ی اسنادی ـ نظری است و کوشش می‌شود با استفاده از تحلیل ثانویه بر پایه‌ی داده‌های آماری موجود، پشتوانه‌ای واقعی برای یافته‌های نظری فراهم نماییم. چارچوب نظری این پژوهش که بر پایه‌ی مروری گذرا بر نظریه‌های کلاسیک مهاجرت صورت می‌گیرد، رویکرد برد متوسّط "گزینشی‌بودن مهاجرت" است که می‌تواند برای رسیدن به هدف این مقاله و تحلیل رابطه‌ی بین مهاجرت و نابرابری کمک‌کننده باشد. نتایج این بررسی نشان می‌دهد که رابطه‌ی مهاجرت و نابرابری نیز گسترده و چندبعدی است. به این معنا که حرکات جمعیّتی نه فقط باعث تغییر چگونگی پراکندگی جمعیّت در درون یک منطقه‌ی جغرافیایی می‌شود، بلکه در ساختارهای شغلی، رفاهی، جنسی، آموزشی و هم‌چنین در حوزه‌های عمده‌ای که در بالا نام برده شد، تغییراتی را ایجاد می‌نماید. هرکدام از این تغییرات نیز به نوبه‌ی خود شرایط نابرابری را پیچیده‌تر می‌نماید و زمینه را برای مطالعه‌ی دقیق‌تر موضوع فراهم می‌کند. این مقاله در نشریه‌ی "مجلّه‌ی تحلیل اجتماعی نظم و نابرابری اجتماعی" ـ پژوهشنامه‌ی علوم انسانی ـ شماره‌ی 4/59، صص 92-59 چاپ شده است.